Stap 5: Antwoorden leervraag 1: Hoe kan je als KO afleiden dat een kind aan het rouwen is?

Een kind rouwt gedeeltelijk anders dan een volwassene. Soms is het in eerste instantie bezorgd om zijn eigen behoeften ("Wie brengt me nu naar de muziekschool?"). Soms stelt het zijn rouwen weken of maanden uit tot het zich veilig genoeg voelt om zijn verdriet te uiten. Geen van beide zijn een teken van gevoelloosheid.

Elke leerling reageert anders en rouwt anders, en dit volgens zijn eigen persoonlijkheid en ontwikkeling. Ik vind het belangrijk om deze toch even op een rijtje te zetten, zodat het duidelijk is op welke manier kinderen rouwen. Er zijn enkele fases te herkennen qua leeftijd. Ik beperk mij tot de leeftijd van 2,5 tot 6 jaar (kleuterleeftijd).

1. Kinderen tot drie jaar voelen duidelijk aan dat er iets mis is, maar kunnen dat niet goed onder woorden brengen. Sommige kinderen huilen, anderen worden heel wild, weer anderen kruipen weg in een hoekje. Ze gaan zich soms 'vreemd' gedragen.
2. Drie-en vierjarigen hebben al een besef van verlies, maar hebben moeite om het definitieve karakter van de dood te aanvaarden. Zij denken veeleer cyclisch: de dood is een tijdelijke fase waar weer leven op volgt.
3. De kleuters van vier en vijf jaar hebben een meer realistische voorstelling van de dood, hoewel ze die vooral met oud zijn associëren. De dood kan volgens hun dus kinderen niet overkomen. Als ze aan de dood denken, maken ze de verbinding met angst, duisternis en slapen.
4. Kleuters van de derde kleuterklas denken opnieuw cyclisch. Zij kunnen hun gevoelens verbaal uiten en stellen veel vragen naar de biologische kant van het doodgaan. Ze hebben ook hun eigen duidelijke creatie van doodgaan.

Kinderen veruiterlijken hun gevoelens veel meer, zij kunnen ze makkelijker buiten zichzelf plaatsen waardoor de negatieve emoties sneller verminderen. Als een kind niet meer weet hoe het met zijn verdriet moet omgaan, gaat het kind signaalgedrag vertonen. Deze signalen leren herkennen en begrijpen is heel belangrijk. Kinderen uiten hun signalen anders dan volwassenen: meestal non-verbaal, en dat maakt het niet altijd gemakkelijk. Dikwijls worden kinderen gestraft omdat ze zich vervelend gedragen en/of kwaad zijn. We reageren vanuit ons onbegrip en vaak vergeten we te kijken naar de emoties die erachter zitten.

Als kinderen hun gedrag plotseling veranderen is dit meestal signaalgedrag na verlies. Het vraagt tijd, begrip en engagement om een kind hierin te leren kennen. Toch is het ook belangrijk om te kijken achter het gedrag. Als we proberen om in de leeftijd te kruipen van de kinderen kunnen we ze makkelijker begrijpen. Zo kunnen we als KO dichter bij hun woorden, hun beleving, hun gevoelens komen. als we openstaan voor het kind kunnen we het kind ook beter helpen en begeleiden.

Er zijn veel mogelijke gedragsveranderingen merkbaar bij het kind, al is dit ook voor elk kind anders. Het is ook mogelijk dat er regressie is naar een vorige levensfase. Hun gedrag wordt anders. Enkele voorbeelden hiervan zijn:
- heel hard huilen of roepen
- zeuren, constant aandacht eisen
- constant vragen stellen
- zeer angstig worden
- plots heel agressief worden
- psychosomatische klachten uiten: hoofdpijn, buikpijn, ...
- altijd verdrietig zijn, niet meer kunnen lachen, ongelukkig zijn
- alles stuk maken
- heel hulpeloos gedrag
- zichzelf pijn doen

TIPS VOOR DE KO

- Schep een veilig klimaat waar emoties mogen bestaan.
- Geef erkenning aan de emoties: benoem wat je ziet bij het kind en laat merken dat het oké is dat het kind zijn gevoelens toont.
- Als het kind zijn gevoelens toont op een destructieve manier (dingen stukmaken), zoek dan mee naar alternatieven: stressbal, papier om proppen van te maken, kussen om tegen te trappen, een boosplek waar het kind boos mag zijn, ...


Bronnen:

Klasse (2000). Verdriet en rouw. [Online]. Beschikbaar: http://www.klasse.be/archief/verdriet-en-rouw/.

Houvast (2014). Kinderen in rouw. [Online]. Beschikbaar: http://www.houvast.be/statpags/kdn_in_rouw.pdf.

Genijn, K. (2013). Schooltas vol verdriet: Leren omgaan met rouw in de klas. Leuven: Acco.